Berberys pospolity to dość znana w Polsce roślina nazywana kwaśnicą pospolitą lub polską cytryną, a w ludowych źródłach występująca pod nazwą ciernie białe lub kalina włoska. Jest to rodzaj krzewu dorastający do 3 metrów wysokości o charakterystycznych, intensywnie pachnących żółtych kwiatach i zimotrwałych, czerwonych owocach przyjmujących postać jagód z błyszczącą skórką.
Pospolite nazwy tej rośliny nawiązują do kwaśnego smaku owoców berberysu, za który odpowiedzialne są liczne kwasy organiczne tj. kwas askorbowy, kwas jabłkowy, cytrynowy, winowy i bursztynowy. Największe działanie prozdrowotne będą wykazywały kwas askorbowy – witamina C, oraz kwas cytrynowy, który odgrywa istotną rolę w zachowaniu równowagi kwasowo-zasadowej osocza krwi i zapobiega rozwojowi kamicy nerkowej. Ponadto owoce bogate są w tzw. witaminę P czyli kompleks bioaktywnych składników tj. związki polifenolowe, beta-karoten. To także źródło antocyjanów, luteiny oraz flawonoidów.
Owoce berberysu są jednym z najczęściej wykorzystywanych surowców tej rośliny. Jednak bogactwo związków biologicznie czynnych możemy znaleźć również w liściach tego krzewu, jego korzeniach oraz korze.
Korzenie berberysu są rzadko stosowane z tego względu, ze ich pozyskiwanie wiąże się z uśmierceniem krzewu, którego populacja i tak jest ograniczona. Zdecydowanie częściej sięga się po liście tej rośliny lub korę.
Ciekawostką jest to, że najwyższej jakości korę, uzyskuje się z 2-3 letnich krzewów, kiedy nie jest jeszcze zdrewniała, a maksymalnie wysycona związkami biologicznie czynnymi.
Alkaloidy berberysu
Najważniejsze związki bioaktywne tych surowców należą do grupy alkaloidów, z których najważniejszy to berberyna. Ma ona udowodnione, silne działanie przeciwbakteryjne i przeciw pierwotniacze. Działa rozkurczowo na mięśnie gładkie, działa przeciwzapalnie oraz wspomaga procesy wydzielania żółci. Jej działanie dotyczy również obniżania poziomu cukru i cholesterolu we krwi.
Surowce zawierające berberynę nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży oraz dzieci. Zbyt wysokie dawki tego związku mogą działać poronnie. Berberyna może powodować większe wydzielanie bilirubiny, a to z kolei może skutkować wystąpieniem żółtaczki lub kamicy żółciowej.
Inne związki aktywne biologicznie to berbamina, kryptopina, protopina, palmatyna narkotyna oraz liczne polifenole. Alkaloidy berberysu mają właściwości polegające m.in. na obniżaniu ciśnienia krwi, regulacji pracy serca, działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym. Polifenole natomiast mogą działać antynowotworowo, ochronnie na ścianę naczyń krwionośnych oraz są silnymi przeciwutleniaczami.
Owoce berberysu to także bogactwo garbników użytecznych szczególnie przy leczeniu schorzeń dermatologicznych oraz zapobiegających biegunkom.
Kora i korzenie berberysu w postaci ciętej doustnie najczęściej stosuje się w postaci naparów, odwarów oraz wyciągów alkoholowych.
Taka herbatka świetnie sprawdzi się przy dolegliwościach trawiennych, przyspieszając przemianę materii oraz pozytywnie wpływając na pracę wątroby i woreczka żółciowego. To świetny sposób na zniwelowaniu uczucia ciężkości po obfitym posiłku, np. podczas nadchodzących Świąt Wielkanocnych.
Odwary mogą być również stosowane zewnętrznie na skórę ze zmianami chorobowymi np. w przypadku trądziku, łuszczycy czy atopowego zapalenia skóry.
Owoce berberysu były często wykorzystywane przez z świętą Hildegardę z Bingen, która poprzez dietę przywracała harmonię między ciałem a duszą.
Jak widać berberys to nie tylko dekoracyjny element ogrodu, ale także roślina o licznych właściwościach leczniczych. Pamiętajmy jednak, że lekkomyślne stosowanie preparatów z tą rośliną, szczególnie w wysokich dawkach może nieść ze sobą nieprzyjemne skutki uboczne, a nawet powikłania zdrowotne.
Źródła
Wojciechowska I. Berberys pospolity – roślina ozdobna i lecznicza., Kosmos Problemy Nauk Biologicznych, 2017,t.66, nr 3, 487-490.
Różański H. Kwasnica berberys zwyczajny http://www.luskiewnik.pl/monografie/berberis.html [ dostęp:15.04.2019].
