Jarzebina – królowa jesieni, a już na pewno nieodłączny element jesinnych dekoracji. Koralowe drobne kuleczki znane są dla każdego. Jarzębina, którą znamy jest jednym z przedstawicieli rodzaju Sorbus L. – jarzębu pospolitego. Drzewo to jest bardzo dekoracyjną rośliną zdobiącą parki, ogrody, przydrożne zieleńce. Oprócz licznych cech dekoracyjnych wyróżnia się także stosunkowo małymi wymaganiami glebowymi. Jarząb pospolity, jarzębina to niewielkie drzewo o wysokości do 15m. Wyróżnia się białymi kwiatami, które tworzą wzniesione, rozłożyste baldachy oraz małymi, kulistymi, czerwonymi owocami.
Owoce jarzębiny stanowią ciekawy produkt kulinarny. W smaku są dość cierpkie i gorzkawe, ale w połączeniu ze słodkim dodatkiem stanowią smaczną, a przede wszystkim wartościową przekąskę. Surowa jarzębina zawiera kwas sorbowy, który spożyty w dużych ilościach może powodować symptomy przytrucia organizmu. Najczęściej objawia się to zaburzeniami trawienia, bólem głowy czy nudnościami. Kilkugodzinne przemrożenie owoców, wysuszenie czy zagotowanie działa destrukcyjnie na ten składnik. Dlatego też przed spożyciem zaleca się jedną z wyżej wymienionych obróbek.
Spośród surowców pozyskiwanych z Sorbus L., owoce jarzębu są niewątpliwie jednym z najczęstrzych obiektów badań naukowców jeżeli chodzi o zawartość składników biaktywnych. Znane są także cenne właściwości kwiatów jarzębiny, ale również łodyg, liści oraz kory tej rośliny.
Znaczenie dietetyczne i farmakologiczne jarzębiny opiera się oczywiście na jej składzie chemicznym. W owocach znajdziemy sporą zawartość witaminy C, karotenoidów, antocyjanów, związków flawonoidowych ( tj. kwercetyna, kemferol, izoramnetyna, rutyna, izokwercetyna i jaceozydyna), kwasów organicznych (sorbowy, parasorbowy, cytrynowy, jabłkowy, winowy, bursztonowy) kwasów fenolowych – m.in. kawowego, benzoesowego, wanilinowego, pektyn, garbników oraz biopierwiastków tj. magnez, wapń, cynk, żelazo i mangan
Warto wspomnieć, iż w owoach jarzębu znajdują się spore ilości sorbitolu – alkoholu cukrowego, wykorzystywanego w przemysle spożywczym jako substancja słodzaca w produktach niskokalorycznych.
Właściwości prozdrowotne owoców jarzębiny znane są od bardzo dawna. W medycynie ludowej wykorzystuje się je jako pomoc w leczeniu zaburzeń metabolicznych, cukrzycy, kamicy nerkowej i reumatyzmu, a także chorób wątroby i woreczka żółciowego. Mają one właściwości żółciotwórcze, ale również zwiększają wydalanie kwasu moczowego, pobudzają przemianę materii, zapobiegają biegunkom i dolegliwościom ze strony układu pokarmowego. Znane jest ich działanie przeciwnowotworowe, przeciwgrzybicze, antybakteryjne oraz przeciwzapalne na błony śluzowe. Wyciągi z jarzębiny charakteryzują się również wysokim potencjałem antyoksydacyjnym.
Również przemysł kosmetyczny wykorzystuje zbawienne działanie ekstraktów z owoców jarzębu. Kremy, maski, czy toniki na ich bazie są powszechnie stosowane w kuracjach pielęgnacyjnych, jako kosmetyki przeciwzamrszczkowe, nawilżające oraz wygładzające.
Drugim surowcem często wykorzystywanym przez zielarzy są kwiaty jarzębu. Napary, wywary na bazie kwiatów mają głównie właściwości moczopędne i rozwalniające. Działają także rozkurczowo, przeciwalergicznie, przeciwzapalnie oraz rozszerzają naczynia wieńcowe. Kwiatostany zawierają również dużą ilość związków fenolowych, będących silnymi przeciwutleniaczami.
Jarzębina nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży, akrmiące piersią oraz osoby z ostrymi stanami zapalnymi przewodu pokarmowego i chorobami nerek.
Suszona jarzębina ma wielorakie zastosowanie. Można ją dodawać do herbat, zaparzać, mielić i stosować jako przyprawę lub jako dodatek w domowej roboty maseczkach do twarzy.
Źródła:
Olczyk, M., & Geszprych, A. (2017). Rośliny jadalne i lecznicze z rodzaju Sorbus L. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2018/03/pf_2017_278-285.pdf [dostęp: 22.01.2019]
Leja M., Mareczek A.,Nanaszko B. (2007). Antyoksydacyjne właściwości owoców wybranych gatunków dziko rosnących drzew i krzewów. Rocz. AR w Poznaniu, 383, 327-331.
